Piaszczyste ławice podmorskie (1110)

Piaszczyste ławice podmorskie (1110), zgodnie z definicją Warzochy (2004), to „piaszczyste ławice w sublitoralu, stale zanurzone pod wodą”. Są one podłużnymi, zaokrąglonymi lub o nieregularnym ukształtowaniu płyciznami, stale zanurzonymi pod wodą i w większości przypadków otoczone głębszą wodą. Zbudowane są głównie z osadów piaszczystych, jednak mogą występować również osady o większym (głazy i otoczaki) lub mniejszym (muły) uziarnieniu. Ławice, na których osady piaszczyste występują na dnie twardym, uznawane są za ławice piaszczyste wówczas, gdy bytujące zespoły fauny dennej są zależne od piasku, a nie występującego pod nim dna kamienistego. Umowną granicą siedliska 1110 jest izobata 20 m (Interpretation manual ... 2013). Najczęściej w obrębie siedliska brak jest roślinności dennej, z wyjątkiem glonów porastających leżące na piasku pojedyncze otoczaki lub agregacje omułka zalegające na dnie. Charakterystyczne są natomiast zespoły bezkręgowców dennych o dużej różnorodności z typowymi gatunkami dla całego piaszczystego dna sublitoralu, takimi jak: Bathyporeia pilosa, Pygosio elegans, Cerastoderma glaucum (Warzocha 2004).

Siedlisko 1110 charakteryzuje się dużym stopniem naturalności. Stosunkowo niewielka głębokość i ekspozycja na działanie falowania zapobiega depozycji materii organicznej. Oddalenie od lądowych źródeł zanieczyszczeń pozwala na zachowanie naturalnych warunków dla zespołów fauny dennej.

W polskich obszarach morskich kryteria siedliska 1110 spełniają: Ławica Odrzana i przeważająca część Ławicy Słupskiej (Warzocha 2004). Za siedlisko 1110 ponadto uznać należy Ławicę Środkową (Łomniewski i in. 1975), (rys. 23).

Ławica Odrzana (Odrzańska) znajduje się w centralnej części Zatoki Pomorskiej (współrzędne geograficzne punktu środkowego stanowiska 14°25,195’E 54°19,118’N) i stanowi piaszczystą, litoralną płyciznę ograniczoną izobatą 10 m. Jej średnia głębokość wynosi 7-8 m, w najpłytszym miejscu około 5 m. Szerokość Ławicy mierzona od zachodniego do wschodniego krańca liczy około 25 km, natomiast jej długość wynosi około 35 km. W obrębie polskiej strefy ekonomicznej znajduje się wschodni fragment tego obszaru stanowiący około 19% obszaru całej Ławicy. Ławica Odrzana zlokalizowana jest w północno-zachodniej części dwóch obszarów Natura 2000 - Ostoi na Zatoce Pomorskiej (PLH990002), stanowiąc 25% jej powierzchni oraz Zatoki Pomorskiej PLB990003 (Ławicki i in. 2012, SDF obszaru PLH990002, SDF obszaru PLB990003). Ławica Odrzana zbudowana jest ze zróżnicowanych osadów piaszczystych oraz drobnego, średniego i grubego piasku. Dotychczas nie zostało udokumentowane występowanie makrofitów na Ławicy Odrzanej. Stosunkowo różnorodne są natomiast zespoły bezkręgowców dennych. Stwierdzono występowanie około 21 gatunków, reprezentowanych głównie przez obunogi Bathyporeia pilosa, małże Mya arenaria, Cerastoderma glaucum, Macoma balthica i ślimaki Hydrobia ulvae. Licznie występują ponadto wieloszczety Pygospio elegans i Hediste diversicolor (Zetller i Gosselck 2006, Ławicki i in. 2012). Ryby są reprezentowane przez płastugi (stornia), śledzie, szproty i łososie (Warzocha 2004).

Ławica Słupska położona jest w centralnej części polskich obszarów morskich, około 25 MM na północ od Ustki (współrzędne geograficzne punktu środkowego stanowiska 16°42,068’E 54°56,344’N). Umowną granicę Ławicy Słupskiej stanowi izobata 20 m (Warzocha 2004). Siedlisko 1110 stanowi 20% powierzchni obszaru Natura 2000 – Ławica Słupska PLC990001 (SDF obszaru PLC990001). Ławica Słupska pokryta jest zwartym piaszczysto-żwirowym osadem, z wyspowo występującymi kamieniami i głazami polodowcowymi (siedlisko 1170 – rafy). Piaszczyste dno Ławicy Słupskiej pozbawione jest roślinności dennej. Glony występują jedynie w części kamienistej Ławicy Słupskiej na tzw. „głazowisku Ławicy Słupskiej”. Na piaszczystym dnie zalegają agregacje Mytilus trossulus (Jakusik i in. 2013). Zespół makrofauny dennej stanowią ponadto typowe dla płytkiego, piaszczystego dna gatunki, głównie Cerastoderma glaucum, Pygospio elegans oraz Macoma balthica (Kruk-Dowgiałło i in. 2011).

Ławica Środkowa jest największą bałtycką ławicą o powierzchni około 33310 ha, podwodną równiną akumulacyjno-abrazyjną. W polskich obszarach morskich znajduje się jej niewielka południowa część (zwana Południową Ławicą Środkową) stanowiąca około 19% obszaru całej Ławicy. Otoczona jest Basenem Bornholmskim, Wschodnim Basenem Gotlandzkim oraz od południa Rynną Słupską (współrzędne geograficzne punktu środkowego stanowiska 17°24,219’E 55°39,139’N). W porównaniu z pozostałymi polskimi ławicami (Ławicą Słupską i Ławicą Odrzaną), jest to obszar stosunkowo głęboki, o minimalnych głębokościach około 13-14 m. Rejon Południowej Ławicy Środkowej należy do jednych z najsłabiej rozpoznanych pod kątem biologicznym obszarów Bałtyku Południowego. Ławica leży poza rejonem badań monitoringowych prowadzonych w ramach systemu Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ) (Zaucha i Matczak 2011).

W 2016 roku Instytut Morski w Gdańsku przeprowadzi badania w ramach projektu pn.” Pilotażowy monitoring morskich siedlisk i gatunków chronionych w latach 2015-2018”, w wyniku których dokonana zostanie ocena stanu zachowania tego siedliska.

Literatura

1. Interpretation manual of European Union Habitats 2013. EUROPEAN COMMISSION DG ENVIRONMENT Nature ENV B.3, EUR 28, April 2013, 144 s.
2. Jakusik E., Krzymiński W., Łysiak-Pastuszak E., Zalewska T. (red.) 2013. Bałtyk Południowy w 2012 roku. Charakterystyka wybranych elementów środowiska. Wydawnictwo IMGW-PIB, Warszawa, 196 s.
3. Kruk-Dowgiałło L., Kramarska R., Gajewski J. (red.) 2011. Siedliska przyrodnicze polskiej strefy Bałtyku: Głazowisko Ławicy Słupskiej. Instytut Morski w Gdańsku, Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy. Gdańsk – Warszawa, ISBN 978-83-62438-09-9, 43 s. + 14 map (mapy 2, 3, 4 w skali 1:25 000; 1, 5–14 w skali 1:50 000).
4. Ławicki Ł., Guentzel S., Wysocki D. (red.) 2012. Wyniki inwentaryzacji przyrodniczej dla: obszaru specjalnej ochrony ptaków Zatoka Pomorska PLB990003, obszaru specjalnej ochrony siedlisk Ostoja na Zatoce Pomorskiej PLH990002. Praca zbiorowa wykonana w ramach projektu nr POIS.05.03.00-00-280/10 pn. „Projekty planów ochrony 5 ostoi Natura 2000 wyznaczonych na obszarach morskich w województwie zachodniopomorskim”, 88 s.
5. Łomniewski K., Mańkowski W., Zaleski J. 1975. Morze Bałtyckie. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 507 s.
6. SDF obszaru PLB990003 Zatoka Pomorska, 10.2013.
7. SDF obszaru PLC990001 Ławica Słupska, 10.2013.
8. SDF obszaru PLH990002 Ostoja na Zatoce Pomorskiej, 10.2013.
9. Warzocha J. 2004. Piaszczyste ławice podmorskie. [w:] J. Herbich (red.) Siedliska morskie i przybrzeżne, nadmorskie i śródlądowe solniska i wydmy. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 - podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa, t. 1, 27-30.
10. Zaucha J., Matczak M. 2011. Developing a Pilot Maritime Spatial Plan for the Southern Middle Bank. BaltSeaPlan Report No 10. 79 s.
11. Zettler M.L., Gosselck F. 2006. Benthic assessment of marine areas of particular ecological importance within the German Baltic Sea EEZ, Progress in Marine Conservation in Europe, Chapter 8, 141-156.