Różanka Rhodeus amarus (Bloch, 1782)

Opis gatunku

Różanka to niewielka ryba karpiowata dorastająca do 9 cm długości całkowitej. Ryba ta ma silnie bocznie spłaszczone i wygrzbiecone ciało pokryte łuską cykloidalną (Fot. 1). Wzdłuż osi ciała znajduje się do 40 łusek. Kanał linii bocznej przechodzi jedynie przez 5 – 6 łusek. W okresie rozrodu różanki wykazują dymorfizm płciowy poprzez nabieranie przez samców na płetwach grzbietowej i odbytowej intensywnej jaskrawej czerwonej barwy z czarną obwódką.

Różanka jest gatunkiem objętym ochroną częściową w Polsce (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt Dz.U. 2014 poz. 1348.) oraz jest gatunkiem ważnym dla wspólnoty, wymienionym w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej (Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory).

Biologia

Różanki nie żyją długo, najstarsze stwierdzone osobniki polskiej populacji dożywają jedynie 6 roku życia (Przybylski i Garcia-Berthou 2004). W drugim roku życia różanki są gotowe do rozrodu (Smith i in. 2004). Podczas okresu rozrodczego, który trwa od końca kwietnia do początku lipca samce ustalają terytoria. Różanki należą do grupy zwierząt ostrakofilnych (Krizanowski 1949, Balon 1975). Do rozrodu wymagają obecności małży z rodziny skójkowatych Unionidae. Samice, na terytorium wybranych samców, składają poprzez pokładełko jaja w płaszczu małża, w tym czasie samiec wydala plemniki w okolice jamy skrzelowej małża. Zapłodnienie następuje w jamie skrzelowej małża. Młode różanki opuszczają małża po 20-40 dniach inkubacji (Aldige 1999), kiedy ich długość całkowita ciała wynosi 7-8 mm (Balon 1959).

Różanki są wyspecjalizowane pokarmowo. Żywią się głównie detrytusem, szczątkami roślin naczyniowych oraz glonów. Ryby te żerują w ciągu dnia a ich aktywność wyraźnie spada w godzinach nocnych (Przybylski 1996).

Siedliska

Różanka wykazuje wąski zakres tolerancji wobec zmienności warunków ekologicznych (Grandmottet 1983). Jednocześnie potrafi przetrwać niedobory tlenowe (Wissing i Zobe 1988) oraz zmienną termikę wód (Zahn 1964). Ryby te preferują zbiorniki stojące lub wolno płynące w tym starorzecza silenie porośnięte roślinnością zanurzoną i wynurzoną. Ze względu na specyficzne wymagania, co do rozrodu, obecność różanek uzależniona jest od występowania małży z rodziny Unionidae.

Występowania

Różanka jest gatunkiem pospolitym w wodach Polski i rozpowszechniona w całym kraju za wyjątkiem południowych górskich cieków wodnych (Przybyski 2012). Obecność tego gatunku potwierdzono w jeziorach przymorskich w ramach prac nad Planami ochrony Natury 2000 dla obszaru Ostoja w Ujściu Wisły (PLH 220044) w Rezerwacie Mewia Łacha i dla obszaru Zalew Wiślany i Mierzeja Wiślana (PLH 280007) w Zatoce Elbląskiej (Michałek i in. 2015).

Obecnie w ramach prac nad projektem „Pilotażowe wdrożenie monitoringu gatunków i siedlisk morskich w latach 2015-2018”, różankę objęto monitoringiem na 4 stanowiskach:

• Ujście Wisły (rezerwat Mewia Łacha),
• Jezioro Bukowo,
• Jezioro Łebsko,
• Zalew Wiślany/Zatoka Elbląska.
  
  

Literatura

1. Aldridge D.C 1999. Development of European bitterling in the gills of freshwater mussels. J. Fish Biol 54: 138-151.
2. Balon E. 1959. Postup osifikacie supin u lopatky duhovej (Rhodeus sericeus amarus). Biologia, Bratislava 14: 173-178.
3. Balon E. K. 1975. Reproductiv guilds of fishes: A proposal and definition. J. Fish Res. Can., 32: 821-864.
4. Grandmottet J. P. 1983. Principles exigence des teleosteens dulciciles vis-à-vis de I’habitat aquatique. Annals. scient. Univ. Besancon, 4: 3-32.
5. Kizanovskij S. G. 1948. Ekologo-morfologiceskije zakonomernosti razvitija karpovych, vjunovych I sumovych ryb (Cyprynoidei i Siluroidei). Trudy Inst. morfol. zivotn. 10: 1-265.
6. Michałek M., Osowiecki A., Kruk-Dowgiałło L., Kozłowski K., Kuczyński T., Pieckiel P., Brzeska P., Dziaduch D., Boniecka H., Gawlik W., Dembska G., Bociąg K., Bajkiewicz-Grabowska E., Barańska A., Lemieszek A., Kosecka M., Kowalczyk J., Filipczak R., Mroczek K. 2015. (praca zbiorowa) „Pilotażowe wdrożenie monitoringu gatunków i siedlisk morskich w latach 2015-2018” Raport z prac wykonanych w I etapie. Wydawnictwa Wewnętrzne Instytutu Morskiego w Gdańsku Nr 6996.
7. Przybylski M. 1996. The diel feeding pattern of Bitterling, Rhodeus sericeus amarus (Bloch) in the Wieprz-Krzna Canal, Poland. Pol. Arch. Hydrobiol. 42:203-212.
8. Przybylski M. 2012. Różanka Rhodeus amarus (Bloch, 1782) (w:) Makomaska-Juchiewicz M., Baran P. (red.). Monitoring gatunków zwierząt. Przewodnik metodyczny. Część III. GIOŚ, Warszawa, 70-100.
9. Przybylski M., Garcia-Berthou E. 2004. Age and growth of European bitterling (Rhodeus sericeus) in the Wieprz-Krzna Canal, Poland. Ecohydrology & Hydrobiology 4:207-213.
10. Smith C., Reichard M., jurajda P., Przybylski. M. 2004. The reproductive ecology of the European bitterling (Rhodeus sericeus). Jurnal of Zoology (London) 262: 107-124.
11. Wissing J., Zebe E. 1988. The anaerobic metabolism of the bitterling Rhodeus amarus (Cyprinidae, Teleostei). Camp. biochem. Physiol. 89B: 299-303.
12. Zahn E. 1964. Jahreszeitliche Veraderungen der Vorzugstemperaturen von Shholl (Pleuronectes platessa Linne) und Bitterling (Rhodeus sericeus Pallas). Verh. Dtsch. Zoolog. Ges. Munchen. 1983. Akad. Verlag. Leipzig, 562-508.

Piskorz Misgurnus fossilis, Linnaeus, 1758

Opis gatunku

Nazwa gatunku piskorz nie jest przypadkowa. Związana jest z charakterystycznym dźwiękiem, który wydobywa, kiedy weźmiemy go do ręki (Kotusz 1995 i 2001). Ciało piskorza jest wydłużone, z lekko spłaszczonymi bokami (Fot. 1). Łuski są ukryte w skórze. Ma niewielką głowę, w której znajduje się mały otwór gębowy. Otoczony jest przez mięsiste wargi oraz 5 par wąsików. Małe oczy ułożone są u góry głowy. Ubarwienie ciała piskorza, zależy od środowiska, które zasiedla. Może być żółtawe, przez oliwkowożółte, do brunatnożółtego. Na grzbiecie, brzuchu oraz po bokach ciała od pokryw skrzelowych do nasady płetwy ogonowej przebiega szeroki, ciemnobrązowy pas. Dodatkowo głowę, brzuch oraz płetwy pokrywają małe plamki (Nalbant 1963, Opalatenko 1974, Geldhauser 1992). Ciało piskorza pokryte jest śluzem. Maksymalna długość ciała wynosi 300 mm. Dożywa do 6 lat, przy czym przez pierwsze 4 lata życia rośnie szybciej.

Gatunek ten wykazuje dymorfizm płciowy. Samce piskorza charakteryzują się zgrubieniem za płetwą grzbietową, na bokach ciała. Mają również trójkątny kształt płetw piersiowych oraz pogrubiony, pierwszy płomień tej płetwy. Samice osiągają większe rozmiary, a ich płetwy piersiowe są zaokrąglone (Boroń 2000, Boroń i in. 2002).

Piskorz jest gatunkiem objętym ochroną częściową w Polsce (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt, Dz.U. 2014 poz. 1348.) oraz jest gatunkiem ważnym dla wspólnoty, wymienionym w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej (Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory).

Biologia

Piskorz osiąga dojrzałości płciową w drugim roku życia. Rozpoczyna tarło w okresie od kwietnia do czerwca, przy temperaturze wody od 16 do 20⁰C. Trwa ono bardzo krótko, bo zaledwie od 2 do 5 godzin. Osobniki, które przystępują do rozrodu przybierają jaskrawe zabarwienie, a przednie brzegi płetw i wąsików u samców stają się czerwone. Płodność absolutna samicy jest różna i zależy od jej wielkości. Ikrę składają na mulistym dnie lub na roślinach. Rośliny są też miejscem, do którego przyczepiają się larwy, po 48 godzinach od zapłodnienia. Larwy wykształcają skrzela zewnętrzne i przebywają na roślinach do wyczerpania zapasów z woreczka żółciowego (Gąsowska 1962).

Piskorz żeruje przy dnie, a w momencie zagrożenia zakopuje się w podłożu. W jego skład pokarmowy wchodzą: larwy muchówek Diptera, skorupiaki Crustacea, mięczaki Mollusca oraz detrytus.

Siedlisko

Środowisko życia piskorza to wody stojące takie jak: starorzecza, wolno płynące rzeki, kanały, rowy melioracyjne. Można go znaleźć również w płytkich lub zanikających jeziorach jak i w drobnych śródpolnych zbiornikach. Odpowiadają mu warunki, które panują w stawach karpiowych. Posiada zdolność wykorzystywania tlenu atmosferycznego co pozwala mu przeżyć w niesprzyjających warunkach tlenowych, a zagrzebany w mule potrafi przeżyć nawet całkowity brak wody. Urbanizacja, likwidacja terenów podmokłych lub działania zwiększające szybkość nurtu wody, mają wpływ na zmniejszenie populacji tego gatunku (Olivia i in. 1968, Witkowski i in. 1999, Witkowski i in. 2009).

Występowanie

Piskorz występuje na terenie całej Polski. Dawniej był bardzo pospolitym gatunkiem, szczególnie we wschodniej Polsce. Zamieszkuje prawie wszystkie systemy rzek nizinnych (Kotusz 1996).

Obecnie, w ramach prac Instytutu Morskiego w Gdańsku nad projektem „Pilotażowe wdrożenie monitoringu gatunków i siedlisk morskich w latach 2015-2018”, piskorza objęto monitoringiem na 5 stanowiskach:

• Jezioro Łebsko,
• Ujście Redy (rezerwat Beka),
• Ujście Wisły (rezerwat Mewia Łacha),
• Jezioro Bukowo,
• Jezioro Gardno.

Literatura

1. Boroń A. 2000 Piskorz Misgurnus fossilis, 1758. (w:) Brylińska M. (red.). Ryby słodkowodne Polski. PWN, Warszawa, s. 347-350.
2. Boroń A., Kotusz J., Przybylski M. 2002. Koza, Koza złotawa, Piskorz, Śliz. Wyd. IRS Olsztyn.
3. Gąsowska M. 1962. Krągłouste i ryby. Klucz do oznaczania kręgowców Polski. PWN, Warszawa.
4. Geldhauser F. 1992. Die kontrollierte Vermehrung des Schlammpeitzgers (Misgurnus fossilis, L.). Sonderdruck aus Fischer & Teichwirt 43: 2-5.
5. Kotusz J. 1996. Ochrona gatunków piskorzowców (Cobitidae, Cypryniformes) w Polsce na tle ich występowania i status w innych krajach Europy. Zoologia Poloniae 41: 147-155.
6. Kotusz J. 1995. Morphological characteristics of the mud loach Misgurnus fosillis (L) (Pisces: cobitidae) from the mid Odra and Vistula River baśni. Acta Ichthyol. Et Piscat. 25: 3-14.
7. Kotusz J. 2001. Piskorz Misgurnus fossilis L. (w:) Głowaciński Z. (red). Polska czerwona księga zwierząt. Kręgowce. PWRiL Warszawa, s. 315-316.
8. Nalbant T.T. 1963. A study of the genera of Batiinae and Cobitinae (pisces, Ostariophysi, Cobitidae). Trav Mus. Hist. Nat. 4: 343-379.
9. Oliva O., Hrabe S., Lac J. 1968. Stavovce Slovenska I. Ryby obojzivelniky a plazy. SAV, Bratislava, s. 16-227.
10. Opalatenko L.K. 1974. Kmorfobiologicoj charakteristike vjunovych (Cobitidae) Verchnevo Dniestra. Vest. Zool. 6: 56-62.
11. Witkowski A., Błachuta J., Kotusz J., Heese T. 1999. Czerwona lista słodkowodnej ichtiofauny Polski. Chrońmy Przyr. Ojcz. 55 (4): 5-19.
12. Witkowski A., Kotusz J., Przybylski M. 2009. Stopień zagrożenia słodkowodnej ichtiofauny Polski: Czerwona lista minogów i ryb – stan 2009. Chrońmy Przyr. Ojcz. 65 (1): 33-52.

Parposz, Alosa fallax Lacépede, 1803

Opis gatunku

Parposz jest anadromiczną rybą z rodziny śledziowatych, osiągającą maksymalną długość 55 cm i masę ciała 1,5 kg, najczęściej spotykane są osobniki o długości 40–45 cm i masie do 1 kg. Posiadają ciało o kształcie wrzecionowatym, mocno ścieśnione bocznie, o barwach typowych dla morskich ryb pelagicznych. Grzbiet jest niebieskozielony, boki i brzuch jasno srebrzyste. Charakterystycznym elementem ubarwienia jest rząd ciemnych plam znajdujący się po bokach ciała. W Bałtyku, u polskich wybrzeży złowione parposze mają od 5 do 10 plam (Fot. 1). Całe ciało parposza pokrywają delikatne cykloidalne łuski typowe dla ryb śledziowatych, które bardzo łatwo odpadają w trakcie połowu (Hesse 2004).

Parposz jest gatunkiem objętym ochroną częściową w Polsce (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt, Dz.U. 2014 poz. 1348), oraz gatunkiem ważnym dla wspólnoty, wymienionym w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej (Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory).

Biologia

Dorosłe osobniki parposza żerują w morzu, żywiąc się głównie skorupiakami takimi jak np. lasonogi, do momentu osiągnięcia 20-30 cm długości ciała. W późniejszym okresie życia głównie przechodzą na drapieżnictwo. Ich przeważającym pokarmem stają się wówczas drobne ryby (Skóra i in. 2012). Dojrzałe osobniki będące w wieku od 2 do 9 lat, w okresie wiosennym (maj/czerwiec) migrują na tarło w dolne odcinki dużych rzek lub do zalewów przymorskich. Prawdopodobnie parposze wykazują instynkt homingu, tj. powrotu do miejsc, w których się wylęgły. Tarło odbywa się przy temperaturze wody 16–17˚C (Manjukas 1989). Parposze składają ikrę pelagiczną. Wylęg następuje, w zależności od temperatury, po 5-6 dniach. Larwy po wylęgu mają długość od 5 do 8 mm, lecz szybko rosną i po 20 dniach osiągają długość do 15 mm. Młode parposze do drugiego roku życia przebywają w rejonie estuariów, po czym wędrują na otwarte morze na żer (Quignard i Douchement 1991).

Siedlisko

Parposz jest rybą anadromiczną, która większość życia spędza w wodach pelagialu, gdzie żeruje. Do celów rozrodczych wykorzystuje, w zależności od danej populacji, estuaria i zalewy przymorskie lub dolne odcinki dużych rzek (Maitland i Hatton-Ellis 2003). Specyficzne wymagania siedliskowe miejsc rozrodu są jednak mało poznane dla Bałtyckich populacji, dla polskich są nieznane (Hesse 2004).

Występowanie

Obszar występowania Parposza obejmuje wody Atlantyku wokół Europy i północnej Afryki, gdzie tworzy kilka podgatunków (Quignard i Douchement 1991). W wodach Północnego Atlantyku, od Skandynawii po Maroko, i w południowym Bałtyku występuje podgatunek Alosa fallax falax Lacepde 1803. Obecnie w Bałtyku występuje jedna znana stała populacja parposza wędrująca na tarło po przez Zalew Kuroński do Niemna (Svagzdys 1999, Stankus 2009). Jednak źródła archiwalne wskazują, iż dawniej gatunek ten również odbywał wędrówki tarłowe do Wisły (Seligo 1902) oraz był licznie poławiany w okresie wiosennym w Zalewach Wiślanym i Szczecińskim (Aprahamian i in. 2003, Thiel i in. 2004, Thiel i in. 2008). Współczesne obserwacje występowania parposza w wodach polskich, wskazują na jego występowanie, głównie w rejonie Zatoki Gdańskiej (Draganik i in. 2007, MIR-PIB 2011, Kuczyński i in. 2013).

Obecnie, w ramach prac Instytutu Morskiego w Gdańsku nad projektem „Pilotażowe wdrożenie monitoringu gatunków i siedlisk morskich w latach 2015-2018”, parposza objęto monitoringiem na jednym stanowisku: Dolna Wisła.

Literatura

1. Aprahamian M. W., Aprahamian C. D., Baglinière J. L., Sabatié R., Alexandrino P. 2003. Alosa alosa and Alosa fallax spp. Literature Review and Bibliography. R&D Technical Report W1-014/TR. Environment Agency 2003. ISBN 1 84432 109 6.
2. Draganik B., Wyszyński M., Kapusta A. 2007. Observations on the occurrence of twaite shad Alosa fallax (Lacépede, 1803) in the southern Baltic Sea. Žuvininkyste Lietuvoje VII, 11-27.
3. Hesse T. 2004. Parposz. (w:) Adamski P., Bartel R., Bereszyński A., Kepel A., Witkowski Z. (red.) Gatunki Zwierząt (z wyjątkiem ptaków). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa, T. 6, s. 198-203.
4. Kuczyński T., Pieckiel P., Olenycz M., Kruk-Dowgiałło L., Michałek M., Błeńska M., Osowiecki A., Pardus J., Szulc M., Ciechanowski M. 2013. Wyniki kartowania stanowisk gatunków zwierząt z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej (część opisowa i kartograficzna wraz z GIS) Ostoja w Ujściu Wisły (PLH 220044). Sprawozdanie wykonane w ramach zadania „Opracowanie projektów planów ochrony obszarów Natura 2000 w rejonie Zatoki Gdańskiej i Zalewu Wiślanego”.
5. Maitland P. S., Hatton-Ellis T. W. 2003. Ecology of the Allis and Twaite Shad. Conserving Natura 2000 Rivers Ecology Series No.3. English Nature, Peterborough. 28 s.
6. Manjukas J. L. 1989. Biologija atlantičeskoj finty Alosa fallax v Kurškom zalivie. Vopr. Ichtiol., 29, 5: 866–869.
7. MIR-PIB 2011. Opinia Morskiego Instytutu Rybackiego – Państwowego Instytutu Badawczego dla Departamentu Rybołówstwa MRiRW w sprawie planowanego powiększenia obszaru Natura 2000 – PLH220032 Zatoka Pucka i Półwysep Helski w celu zapewnienia należytej ochrony gatunków: morświn, foka szara, parposz.
8. Quignard J. P., Douchement C. 1991. Alosa fallax fallax (Lacépède, 1803). (w:) The Freshwater Fishes of Europe, Vol. 2. Clupeidae, Anguillidae, (red.) Henri Hoestland, Aula- Verlag Wiesbaden.
9. Seligo A. 1902. Die Fischgewässer der Provinz Westpreussen. Danzing, s. 193.
10. Skóra M. E., Sapota M., Skóra K. E., Pawelec A. 2012. Diet of the twaite shad Alosa fallax (Lacépède, 1803) (Clupeidae) in the Gulf of Gdansk, the Baltic Sea. Oceanological and Hydrobiological Studies, Vol. 41, I. 3, s. 24-32.
11. Stankus S. 2009. Spawning migration and population condition of twaite shad (Alosa fallax, Lacépède 1803) in Lithuania. E. E. M. J., 4 (50): 20-29.
12. Svagzdys A. 1999. Characteristics of the spawning shoal of twaite shad (Alosa fallax fallax) immigrants in the Kursiu Lagoon. Acta Zoologica Lituanica. 1999. Volumen 9. Numerus 1. ISSN 1392-1657.
13. Thiel R., Riel P., Neumann R., Winkler H. M. 2004. Status of the anadromous twaite shad Alosa fallax (Lacépède, 1803) in German and adjacent waters of the Baltic Sea. ICES Annual Science Conference 2004. s. 19.
14. Thiel R., Riel P., Neumann R., Winkler H. M., Bottcher U., Grohsler T. 2008. Return of twaite shad Alosa fallax (Lacépede, 1803) to the Southern Baltic Sea and the transitional area between the Baltic and North Seas. Hydrobiologia 2008 (602): 161–177.

Minóg rzeczny Lampetra fluviatlis, Linnaeus, 1758

Opis gatunku

Minóg rzeczny należy do rodziny minogowatych Petromyzontidae. Jego ciało jest cylindryczne, mocno wydłużone, a w części ogonowej ścieśnione bocznie (Fot. 1). Stożkowata, mała głowa jest zakończona zagłębieniem gębowym z przyssawką. Minóg rzeczny posiada też trzecie oko, które jest usadowione w pobliżu otworu węchowego. Dwie płetwy grzbietowe zbliżają się do siebie w okresie tarła.

Minóg rzeczny ma zmienne ubarwienie ciała. Może być żółtobrunatny lub ciemnobrązowy ze złotawym lub metalicznym połyskiem. Dolne części brzucha są białe. Dorosły minóg rzeczny może dorastać do 450 mm. Średnia waga to 100-150 g. Dymorfizm płciowy występuje tylko w czasie tarła. U samic następuje zgrubienie płetwy grzbietowej oraz pojawia się pseudo płetwa odbytowa. U samców w otworze płciowym wyrasta małe pokładełko w kształcie rurki.

Minóg rzeczny jest gatunkiem objętym ochroną częściową w Polsce (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt , Dz.U. 2014 poz. 1348.) oraz jest gatunkiem ważnym dla wspólnoty, wymienionym w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej (Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory).

Biologia

Minóg rzeczny należy do zwierząt anadromicznych. Tarło oraz rozwój larwalny odbywa się w rzece, po czym migruje do morza. Minóg rzeczny preferuje wody słonawe, o zasoleniu do 22. Wędrówkę gatunek ten odbywa w dwóch etapach. Ciąg jesienny w Polsce zaczyna się w październiku i listopadzie. Wiosną, swoją wędrówkę zaczyna w marcu, a tarło następuje niemalże od razu po znalezieniu odpowiedniego miejsca tarliskowego, do którego dostępują też minogi, które wędrówkę rozpoczęły jesienią. Po wypłynięciu z wód słonawych przestaje się odżywiać. Wyczerpującą wędrówkę minogów ułatwia przyssawka gębowa, dzięki której mogą przyczepiać się do dużych kamieni i wypoczywać w ciągu dnia. Minogi rzeczne swoje wędrówki odbywają nocą, a całkowita odległość tarlisk od morza zwykle nie przekracza 250-300 km (Raczyński 2012).

Tarło odbywa się gromadnie. Odpowiednim miejscem jest płytki ciek rzeki o kamienistym dnie. Samica za pomocą przyssawki gębowej, odsuwa większe kamienie, tworząc zagłębienie, do którego wpływa wraz z samcem. Samiec przyczepia się do samicy przyssawką, po czym rozpoczynają tarło. Po pewnym czasie następuje tarło wieloporcyjne, po czym para minogów zasypuje gniazdo, wzburzając wodę falującymi ruchami ciała. W jednym gnieździe tarło może odbyć nawet 50 osobników (Hagelin i Steffner 1958). Minogi najpóźniej 4 tygodnie po złożeniu i zapłodnieniu ikry, giną. Najprawdopodobniej przyczyną śmierci są duże braki energetyczne, spowodowane głębokimi i nieodwracalnymi zmianami anatomicznymi i fizjologicznymi ciała. Samica minoga rzecznego składa około 27-45 tys. jaj. Jednakże znaczna część jaj wyjadana jest przez kiełbie Gobio sp., kozy Cobitis taenia i ślizy Barbatula barbatula (Raczyński 2012). Larwy minoga rzecznego na tyle różnią się od form dorosłych, że przez ponad 100 lat uznawane były za osobny gatunek nazywany Ammocoetes. Larwy minoga rzecznego mają oczy wsunięte głęboko pod skórę, stąd dzisiaj nazywane są ślepicami. Swoje życie spędzają zagrzebane w mule lub w tunelach. Zamiast przyssawki wyposażone są w dwie mięsiste wargi, które układają ponad powierzchnię wody, by wyłapywać pożywienie. Stadium larwalne trwa około 4 lat. W ostatnim roku stadium larwy, opuszczają schronienie w poszukiwaniu innego pokarmu. Z końcem 4 roku życia larwa zaczyna przeobrażać się w stadium macrophthalmia. W tym stadium rozwinięta już jest przyssawka oraz oczy. Trwa ono kilka miesięcy. Najczęściej przeobrażenie w wyżej opisane stadium następuje późną wiosną, po czym minogi rozpoczynają wędrówkę w dół rzeki, w kierunku morza. Podczas tej wędrówki narażone są na ataki drapieżnych ryb oraz ptaków. Po wpłynięciu do wód słonawych osiągają formę dorosłą i rozpoczynają pasożytniczy tryb życia. Nocą, gdy rozpoczynają żerowanie, odżywiają się płynami ciała i mięsem ryb, do których przyczepiają się przyssawką (Raczyński 2012).

Siedlisko

Preferowane siedliska różnią się, w zależności od fazy życia minoga. Osobniki dorosłe do dwóch sezonów po spłynięciu do morza zamieszkują wody przybrzeżne lub estuaria. Istnieją badania (Raczyński 2003), które potwierdzają tezę, iż każda rzeka może mieć typową dla siebie populację minoga rzecznego. Tarło odbywa się w odcinku rzeki, o szybkim prądzie wody, gdzie poziom wody jest niski, a woda dobrze natleniona. Zjawisko zapożyczania miejsc tarłowych ryb łososiowatych przez minoga rzecznego zaobserwowano w zlewni rzeki Iny (Raczyński 2012). Larwy minogów preferują mniej dynamiczne odcinki rzeki, a podłoże, w którym się zagrzebują stanowi mieszkankę piasku, iłu i mułu.

Występowanie

W wodach Polski odnotowano występowanie minogów rzecznych w następujących rzekach i akwenach: Drwęca, Wda, Wierzyca, ujściowy odcinek Wisły, Zalew Wiślany, Pasłęka, Łupawa, Radew, Grabowa, Wieprza, Parsęta, dolne dorzecze Odry oraz Zalew Szczeciński (Witkowski 2010).

Obecnie, w ramach prac Instytutu Morskiego w Gdańsku nad projektem „Pilotażowe wdrożenie monitoringu gatunków i siedlisk morskich w latach 2015-2018”, minoga rzecznego objęto monitoringiem na 10 stanowiskach:

• Rzeka Pasłęka,
• Rzeka Bauda,
• Rzeka Wierzyca,
• Rzeka Reda,
• Rzeka Chełst,
• Rzeka Łeba,
• Rzeka Wieprza/Grabowa,
• Rzeka Rega,
• Rzeka Wołczenica,
• Rzeka Ina/Krąpiel.

Literatura 

1. Hagelin L.O., Steffner N. 1958. Notes on the spawning habits of the river lamprey (Petromyzon fluviatilis). Oikos 9: 221-283.
2. Raczyński M. 2003 (maszynopis). Biologiczna i morfologiczna analiza minoga rzecznego (Lamperta fluviatilis L.) z Odry i Wisły. Praca doktorska. Akademia rolnicza w Szczecinie.
3. Raczyński M. 2012. 1099 Minóg rzeczny Lampetra fluviatilis (Linnaeus, 1758) (w:) Makomaska-Juchiewicz M., Baran P. (red.). Monitoring gatunków zwierząt. Przewodnik metodyczny. Część III. GIOŚ, Warszawa, 70-100.
4. Witkowski A. 2010. Anadromiczne minogi w Polsce: minóg morski Petromyzon marinus L. i minóg rzeczny Lampetra fluviatilis (L) – stan i zagrożenia. Chrońmy Przyr. Ojcz. 66 (22): 89-96.

Minóg morski Petromyzon marinus, Linneaus, 1758

Opis gatunku

Minóg morski należy do ryb bezszczękowych (Agnata) do rodziny minogowatych. Jego budowa jest bardzo charakterystyczna. Ciało silnie wydłużone, węgorzowate z głową posiadającą tarczę gębową o średnicy większej niż przekrój poprzeczny odcinka skrzelowego. Na tarczy usadowione są szeregowo liczne haki zębowe. Po bokach otworu gębowego ma dwie pary dwuwierzchołowych zębów. Posiada jedną łukowatą płetwę ogonową i dwie płetwy grzbietowe, które stykają się ze sobą przed tarłem. Dojrzały osobnik jest ciemnobrunatny, ma marmurkowaty grzbiet i ciemne boki. Larwy minoga mają robakowaty kształt (Holcik 1986, Witkowski 2000 i 2001). Dorosły osobnik minoga może być mylony z węgorzem (Anguilla anguilla), ten ostatni jednak w przeciwieństwie do minoga morskiego posiada płetwy piersiowe i brzuszne.

Minóg morski jest gatunkiem objętym ochroną całkowitą w Polsce (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt, Dz.U. 2014 poz. 1348.) oraz jest gatunkiem ważnym dla wspólnoty, wymienionym w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej (Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory<).

Biologia

Minogi, w celu odbycia tarła, wędrują do rzek przymorskich. Wędrówka zaczyna się późną jesienią z nasileniem na wiosnę. Droga, którą mają do przebycia może wahać się od 20 do 850 km. Jest to gatunek monogamiczny. Kiedy samce uformują gniazdo, po kilku dniach dołączają do nich samice, które składają tam od 150 do 300 tys. ziaren ikry. Kilka dni po tarle dorosłe osobniki giną. Minóg morski w wodach słodkich spędza 6-8 lat, kiedy to przechodzi przeobrażenie z larwy do stadium ostatecznego (Manion i Hansen 1980). W maju, podczas gdy młodociane osobniki spływają do morza następuje ich metamorfoza. Grzbiet staje się szaroniebieski, boki mają metaliczne ubarwienie, a brzuch jest srebrzystobiały. W morzu, ze względu na pasożytniczy sposób odżywiania się, aktywnie żerują na innych gatunkach ryb. Minóg morski jest również drapieżnikiem, który atakuje głównie ryby śledziowate takie jak śledź, szprot, aloza, parposz oraz dorszowate np. dorsz, plamiak, czerniak. Ofiarę dla niego może stanowić również jesiotr, troć wędrowna, czy łosoś. Duża populacja minoga może stanowić zagrożenie dla innych gatunków ryb cennych gospodarczo (Beamish 1980).

Siedlisko

Wybór siedliska przez minoga morskiego zależy od jego wieku, a tym samym stadium rozwoju w jakim się znajduje. Larwy minoga zamieszkują środkowy bieg rzeki. Dorastające osobniki przebywają w strefach przybrzeżnych morza oraz w ujściach rzek, natomiast większe można znaleźć kilka lub kilkadziesiąt kilometrów od linii brzegowej na głębokości do 650 m. Minogi w ciągu dnia ukrywają się w zacienionych miejscach.

Występowanie

Minóg morski jest szeroko rozpowszechniony w północnym Atlantyku, w Polsce jest najrzadziej spotykanym gatunkiem minoga. Sporadycznie odnotowywany był w śródlądowych wodach Polski oraz ujściu Wisły i Odry (Penczak 1964).

Obecnie, w ramach prac Instytutu Morskiego w Gdańsku nad projektem „Pilotażowe wdrożenie monitoringu gatunków i siedlisk morskich w latach 2015-2018”, minoga morskiego objęto monitoringiem na 10 stanowiskach:

• Rzeka Pasłęka,
• Rzeka Bauda,
• Rzeka Wierzyca,
• Rzeka Reda,
• Rzeka Chełst,
• Rzeka Łeba,
• Rzeka Wieprza/Grabowa,
• Rzeka Rega,
• Rzeka Wołczenica,
• Rzeka Ina/Krąpiel.

Literatura:

1. Beamish F. W. H. 1980. Biology of the North American anadromous sea lamprey, Petromyzon marinus. Can. J. Fish. Aquat.,Sci., 37: 1924–1943.
2. Holcik J. (red.) 1986. The freshwater fishes of Europe. Vol.1. Part.1. Petromyzontiformes. Aula Verl., Wiesbaden, 413 s.
3. Manion P. J., Hansen H. 1980. Spawning behawiour and fecundity of lampreys from the upper Great Lakes. Can. J. Fish. Aquat. Sci., 37: 1635–1640
4. Penczak T. 1964. Minóg morski, Petromyzon marinus L., złowiony w Pilicy, lewobrzeżnym dopływie Środkowej WisŁy. Przegl. Zool., 8: 261–265.
5. Witkowski A. 2000. Minóg morski – Petromyzon marinus Linnaeus, 1758. (w:) Brylijska M. (red.) Ryby słodkowodne Polski. PWN, Warszawa, 133–137.
6. Witkowski A. 2001. Petromyzon marinus Linne, 1758 – minóg morski. (w:) Głowaciński Z. (red.) Polska Czerwona Księga Zwierząt, PWRiL, Warszawa, 322–323.

Koza, Cabitis taenia  Linnaeus, 1758

Koza to niewielka ryba należąca do rzędu karpiokształtnych. Ciało kozy ma jasny odcień kremowożółtego koloru z licznymi ciemnobrązowymi plamami na bokach oraz grzbiecie, które ułożone są w cztery wyraźne pasy (Gambetta 1934, Nalbant 1933), (Fot. 1). Ciało kozy jest wydłużone oraz bocznie spłaszczone z głową ubarwioną w ciemne, brązowe plamy, stanowiącą średnio 19% całej długości ciała. Posiada 3 pary wąsików, z czego dwa pierwsze wyrastają z wargi górnej, a trzecia w kącikach ust. Cechą charakterystyczną gatunku jest mała przecinkowata plamka w górnej części trzonu ogona (Gąsowska 1962, Białokoz 1986). Dymorfizm płciowy ujawnia się u samic poprzez osiąganie większych rozmiarów niż samce. Samice mogą dorastać do 146 mm długości całkowitej. Posiadają też najdłuższy trzeci promień w płetwach piersiowych. Samce dorastają do 75 mm długości całkowitej. Charakterystyczne dla tej płci jest występowanie płytki kostnej lamina cirucalis, która wyrasta u podstawy drugiego promienia płetwy piersiowej. Mają również wyższą płetwę grzbietową i odbytową oraz dłuższe płetwy piersiowe i brzuszne (Boroń i Danilkiewicz 2000, Lodi 1979).

Koza jest gatunkiem objętym ochroną częściową w Polsce (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt, Dz.U. 2014 poz. 1348.) oraz jest gatunkiem ważnym dla wspólnoty, wymienionym w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej (Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory).

Biologia

Koza to gatunek krótkowieczny. Najstarsze mogą dożyć do szóstego roku życia, warto zaznaczyć, iż samce tego gatunku są mniejsze i żyją krócej. Drugi i trzeci rok życia samicy kozy, to wiek, w którym dojrzewają do rozrodu. Tarło kozy trwa od maja do początku lipca i jest porcyjne. Samica w ciągu jednego sezonu może złożyć od 112 do 4285 jaj, ale jej płodność absolutna jest uzależniona od jej masy ciała (Boroń i Pimpicka 2000). Gatunek ten jest fitofilny, co oznacza, że ikrę składa na roślinach i ich szczątkach, przyklejając ją kleistymi rzęskami.

Koza nie opiekuje się potomstwem. Rozwój embrionalny w temperaturze 16-17⁰C trwa 5 dni. Po wylęgnięciu się larwa wydziela lepką substancje, dzięki której przykleja się do roślinności, a w drugim dniu po wylęgnięciu wykształca zastępcze skrzela zewnętrzne (Robotham 1981).

Koza jest aktywna nocą. Zakopuje się w piasek, kiedy odpoczywa lub w obliczu zagrożenia. Zooplankton stanowi pokarm dla osobników młodocianych, natomiast rośliny i organizmy denne są pokarmem dla osobników starszych. Podstawowymi składnikami pokarmu są skorupiaki takie jak: wioślarki Cladocera, widłonogi Copepoda, małżoraczki Ostracoda oraz liczne larwy (Boroń i Boroń 1994).

Siedlisko

Gatunek ten występuje zarówno w wodach płynących jak i stojących. Preferuje piaszczyste lub mulisto-piaszczyste dno rzek. Zasiedla też jeziora, które charakteryzują się niskim stopniem eutrofizacji. Wybiera tam miejsca pokryte miękkim substratem organicznym. Zimą koza przemieszcza się w głębsze miejsca (do 1,5 m), na co ma wpływ sezonowy przepływ wód oraz wypłukiwanie i osadzanie substratu dennego (Kohanowa 1957).

Występowanie

Koza jest gatunkiem szeroko rozpowszechnionym w wodach stojących jak i płynących, z wyłączeniem rzek górskich. Ze względu na wyniki badań z zakresu cytogenetyki, które wykazały obecność hybryd tego gatunku, powinno się raczej mówić o występowaniu kompleksu gatunków Cobitis (Vasil’ev i in. 1989, Boroń 1992, Boroń 1994, Vasil’ev iVasil’ eva 1994).

Obecnie, w ramach prac Instytutu Morskiego w Gdańsku nad projektem „Pilotażowe wdrożenie monitoringu gatunków i siedlisk morskich w latach 2015-2018”, różankę objęto monitoringiem na 4 stanowiskach:

• Jezioro Bukowo,
• Jezioro Łebsko,
• Zalew Szczeciński,
• Zalew Wiślany/Zatoka Elbląska.

Literatura

1. Białokoz W. 1986. Koza Cobitis taenia Linnaeus, 1758. (w:) Brylińska M. (red.). Ryby słodkowodne Polski. PWN, Warszawa, s. 321-324.
2. Boroń A, Pimpicka E. 2000. Fecundity of spined loach, Cobitis taenia from the Zagrzyński Reservoir, Poland (Osteichthyes, Cobitidae). Folia Zool. 49 Suppl.: 79-84.
3. Boroń A. 1992. Karyotype study of diploid and triploid Cabitis taenia (Pisces Cobitidae) from Vistula River basin. Cytobios 72: 201-206.
4. Boroń A. 1994. Use of erythrocyte measurements to detected natural triploids of spined loach Cobitis taenia (L). Cytobios 78: 197-202.
5. Boroń A., Boroń S. 1994. Diet of spined loach, Cabitis taenia (L) from Zegrzyński Dam Resorvoir Acta Ichthyol. Et Piscat. 125-139.
6. Boroń A., Danilkieiwcz Z. 2000. Koza Cobitis taenia Linnaeus, 1758 (w:) Brylińska M. (red.). Ryby słodkowodne Polski. PWN, Warszawa, s.339-343.
7. Gambetta L. 1934. Sulla variabilita del cobite fluviale (Cobitis taenia) e sul rapporto numeric dei sessi. Boll. Mus. Zool. Anat. Comp. Torino 44: 297-324.
8. Gąsowska M. 1962. Krągłouste i ryby. Klucze do oznaczania kręgowców Polski. PWN, Warszawa.
9. Kohanova H.A. 1957. Razvite eipovki (Cobitis taenia). Vopr. Ichtiol. 8: 89-101.
10. Lodi E. 1979. Variability of the Canestrini (Osteichthes, Cobitidae). Riv. ltt. Piscic. Ittop. A, XIV 3: 81-88.
11. Nolbant T. T. 1993. Some problems in the systematic of the genus Cobitis and its relatives (Pisces, Ostariophysi, Cobitidae) Rev. Roum. Biol. Anim. 38: 101-110.

Ciosa, Pelecus cultratus Linnaeus, 1758

Opis gatunku

Ciosa jest półwędrowną rybą z rodziny karpiowatych, osiągającą maksymalną długość 50 cm i masę ciała 1 kg, najczęściej spotykane są osobniki długości około 35 cm i masie do 400 g. Posiadają ciało silnie bocznie spłaszczone, wydłużone, niezbyt wysokie o linii grzbietu biegnącej poziomo (Fot. 1). Krawędź brzucha jest łukowato wygięta oraz ściśnięta w wyraźny, „ostry” kil wolny od łusek. Charakterystyczna jest nieregularna linia naboczna oraz otwór gębowy w położeniu górnym. Ubarwienie grzbietu jest ciemne, boki ciała oraz brzuch srebrzyste, płetwy szare (Terlecki 2004).

Ciosa (z wyłączeniem populacji z Zalewu Wiślanego) jest gatunkiem objętym częściową ochroną gatunkową (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt, Dz.U. 2014 poz. 1348) oraz jest gatunkiem ważnym dla wspólnoty, wymienionym w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej (Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory).

Biologia

Ciosę uważa się za gatunek rzeczny, reofilny charakterystyczny dla dolnych przyujściowych odcinków dużych rzek. Występuje on również w zatokach i wysłodzonych zalewach morskich o zasoleniu do 5. W okresie rozrodu, wiosną przy temperaturze 15-20˚C (kwiecień-lipiec) tworzy duże koncentracje tarłowe. Samo tarło odbywa się głównie w rzekach, gdzie składana jest pelagiczna ikra. W temperaturze wody 19˚C zarodek rozwija się około 3,5 doby. Narybek i dorosłe osobniki ciosy do 20 cm długości odżywiają się drobnymi skorupiakami oraz larwami owadów wodnych. Przy długości ciała około 16 cm ciosa zaczyna odżywiać się drobnymi rybami stając się fakultatywnym drapieżnikiem (Terlecki 2004).

Siedlisko

Ciosa preferuje estuaria dużych systemów rzecznych, jednakże spotykana jest również w samym korycie dużych rzek. W otwartych zbiornikach zalewów przymorskich zasiedla strefę pelagiczną, gdzie toleruje zasolenie o wartości 5 (Terlecki 2004).

Występowanie

Obszar występowania ciosy to zlewnia morza Kaspijskiego, Czarnego i wschodniego Bałtyku będącego zachodnią granicą zasięgu jej występowania. W wodach polskich gatunek ten tworzy silną i stałą populację w Zalewie Wiślanym, gdzie jest poławiany zarówno przez rybaków polskich jak i rosyjskich (Psuty i Wilkońska 2009, Psuty 2010 i 2012). Ponadto, sporadyczne jest notowana w jeziorach przymorskich i Zalewie Szczecińskim. Źródła historyczne (Demel 1925 za Seligo 1902) wskazują na występowanie ciosy w ujściu Wisły. Jednak, prawdopodobnie Seligo (1902) odnosił się do stanu przed zmianą stosunków wodnych w całej delcie Wisły na przełomie XIX i XX wieku. Ostatnie badania w rejonie estuarium Wisły nie potwierdziły stałego występowania ciosy w Wiśle Śmiałej, Martwej Wiśle i Przekopie Wisły (PROEKO 2011, Kuczyński i in. 2013, Grochowski i in. 2012).

Obecnie, w ramach prac Instytutu Morskiego w Gdańsku nad projektem „Pilotażowe wdrożenie monitoringu gatunków i siedlisk morskich w latach 2015-2018”, ciosę objęto monitoringiem na jednym stanowisku w rejonie Zalewu Wiślanego: Zatoka Elbląska i rzeka Elbląg.

Literatura

1. Demel K. 1925. Spis ryb Bałtyku naszego. Archiwum Rybactwa Polskiego. Tom I, Zeszyt 3. Bydgoszcz 1925.
2. Grochowski A., Ramutkowski M., Nemer T., Szymanek L., Dziemian Ł., Lejk A. 2012. Monitoring ichtiologiczny ciosy (Pelectus cultratus) w wodach Wisły Śmiałej. Opracowanie wykonane na zlecenie Urzędu Morskiego w Gdyni. s. 34.
3. Kuczyński T., Pieckiel P., Olenycz M., Kruk-Dowgiałło L., Michałek M., Błeńska M., Osowiecki A., Pardus J., Szulc M., Ciechanowski M. 2013. Wyniki kartowania stanowisk gatunków zwierząt z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej (część opisowa i kartograficzna wraz z GIS) Ostoja w Ujściu Wisły (PLH 220044). Sprawozdanie wykonane w ramach zadania „Opracowanie projektów planów ochrony obszarów Natura 2000 w rejonie Zatoki Gdańskiej i Zalewu Wiślanego”.
4. PROEKO 2011. Ichtiofauna i minogi Wisły śmiałej. Raport o oddziaływaniu na środowisko przedsięwzięcia pn. „Wykonanie toru wodnego na odcinku od kanału Płonie na martwej Wiśle do ujścia Wisły Śmiałej do Bałtyku” w zakresie oddziaływania na obszary Natura 2000.
5. Psuty I. 2012. The current state of Vistula Lagoon Polish fisheries – Perspectives for development. MIR-PIB Gdynia 2012.
6. Psuty I., Wilkońska H. 2009. The stability of fish assemblages under unstable conditions: a ten year series from the Polish part of the Vistula Lagoon. Archives of Polish Fisheries 17: 65-76.
7. Psuty, I. 2010. Natural, social, economical and political influences on fisheries: A review of the transitional area of the Polish waters of the Vistula Lagoon. Marine Pollution Bulletin 61: 162-177.
8. Seligo A. 1902. Die Fischgewässer der Provinz Westpreussen. Danzing 1902, s. 193.
9. Terlecki J. 2004. 2522 – Ciosa Pelecus cultratus (Linnaeus, 1758). Ryby (red.) R. Bartel. Poradnik ochrony siedlisk i gatunków. Warszawa 2004. ISBN 83-86564-43-1.

Boleń Aspius aspius Linnaeus, 1758

Opis gatunku

Boleń należy do rodziny karpiowatych. Jest gatunkiem, który może dorastać do ponad metra długości całkowitej oraz osiągać masę kilkunastu kilogramów. Ciało bolenia jest wydłużone, lekko spłaszczone po bokach z pokrywą z cykloidalnych łusek (Fot. 1.). Duża głowa posiada półgórny otwór gębowy, który sięga za prawą krawędź oka. Płetwa grzbietowa i ogonowa są zabarwione na szaroniebiesko z ciemniejszymi obwódkami, a płetwy parzyste oraz płetwa odbytowa jest koloru czerwonego.

Boleń jest gatunkiem ważnym dla wspólnoty, wymienionym w II załączniku Dyrektywy Siedliskowej (Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory). Nie jest on objęty krajową ochroną gatunkową.

Biologia

Boleń jest gatunkiem długowiecznym. Najstarszy odłowiony osobnik w Polsce miał 16 lat (Trzebiatowski i Leszczewicz 1976). W wieku 4-5 lat, boleń osiąga dojrzałość płciową. Ikra bolenia jest kleista, o średnicy 1,3-1,7 mm. W zależności od wielkości ryby, samica składa od 19 tys. do ponad 400 tys. ziaren ikry. W celu odbycia tarła, które ma miejsce wczesną wiosną, wędruje on w górne partie rzeki o szybszym nurcie. Podczas tarła widoczny jest dymorfizm płciowy, który u samców ujawnia się w postaci wysypki perłowej na pokrywach skrzelowych i płetwach piersiowych. Samica bolenia odbywa jednoporcyjne tarło na kamienisto-żwirowym dnie rzeki o bystrym nurcie (Gąsowska 1962). Okres larwalny trwa od 23 do 35 dni, gdzie już po 5-10 dniach młodociane osobniki mogą rozpocząć żerowanie.

Boleń jest rybą drapieżną. W zależności od stadium rozwoju, odżywia się kolejno wrotkami, zooplanktonem Copepoda oraz Cladocera, a od drugiego roku życia jego dietę stanowią głównie małe ryby karpiowate, m.in. ukleja Alburnus alburnus, płoć Rutilus rutilus, kleń Squalius cephalus oraz kiełbie (Gobio, Romanogobio sp.). Podczas żerowania, które odbywa się wyłącznie w dzień, boleń ogłusza ofiarę uderzając ogonem o powierzchnię wody (Tarlecki i in. 1990).

Boleń zwykle żyje samotnie. Odbywa wędrówki tarłowe, zimowiskowe i pokarmowe, z największym nasileniem w maju i czerwcu.

Z uwagi na to, iż boleń jest gatunkiem o znaczeniu gospodarczym, na liczebność populacji mogą wpływać połowy wędkarskie oraz rybackie, jak również coroczne zarybianie przez rybaków.

Siedlisko

Boleń zasiedla zarówno wody płynące jak i stojące np. jeziora, zbiorniki zaporowe. Odpowiadają mu warunki panujące w środkowych odcinkach dużych rzek nizinnych. Można go też spotkać w wodach słonawych np. w deltach rzek, czy zalewach. Ta drapieżna ryba preferuje wody o dużej przezroczystości, co ułatwia jej żerowanie oraz o dużej drożności rzeki umożliwiające migracje.

Występowanie

Boleń ma szeroki zakres występowania, ponieważ można go spotkać we wszystkich dużych rzekach Polski. Zamieszkuje większość rzek zlewni Wisły np.: Dunajec, San, Tyśmienica, Biebrza, Narew, Bug, Drwęca oraz Pilica.

Obecnie w ramach prac nad projektem „Pilotażowe wdrożenie monitoringu gatunków i siedlisk morskich w latach 2015-2018”, bolenia objęto monitoringiem na 6 stanowiskach:

• Jezioro Łebsko,
• Jezioro Gardno,
• Zalew Szczeciński,
• Jezioro Resko Przymorskie,
• Wisła Śmiała,
• Jezioro Bukowo.

Literatura

1. Gąsowska M. 1962. Wszystko o boleniu. Boleń, rap (Aspius aspius L.). Wiadomości wędkarskie 4: 12-14.
2. Tarlecki J., Tadajewska M., Szczyglińska A. 1990. Odżywianie się ryb gatunków cennych gospodarczo w zbiorniku Zegrzyńskim oraz ich wewnątrz i międzygatunkowe zależności. (w:) Kajak Z. (red.). Funkcjonowanie ekosystemów wodnych ich ochrona i rekultywacja. Część I. Ekologia zbiorników zaporowych i rzek. SGGW-AR, Warszawa, s. 126- 162.
3. Trzebiatowski R., Leszczewicz T. L. 1976. A contribution to knowledge of biology and economic importance of Aspius aspius L. of the Szczecin Firth. Acta Ichtiologica et Piscatoria 6:103-118.