Koza

Koza, Cabitis taenia  Linnaeus, 1758

Koza to niewielka ryba należąca do rzędu karpiokształtnych. Ciało kozy ma jasny odcień kremowożółtego koloru z licznymi ciemnobrązowymi plamami na bokach oraz grzbiecie, które ułożone są w cztery wyraźne pasy (Gambetta 1934, Nalbant 1933), (Fot. 1). Ciało kozy jest wydłużone oraz bocznie spłaszczone z głową ubarwioną w ciemne, brązowe plamy, stanowiącą średnio 19% całej długości ciała. Posiada 3 pary wąsików, z czego dwa pierwsze wyrastają z wargi górnej, a trzecia w kącikach ust. Cechą charakterystyczną gatunku jest mała przecinkowata plamka w górnej części trzonu ogona (Gąsowska 1962, Białokoz 1986). Dymorfizm płciowy ujawnia się u samic poprzez osiąganie większych rozmiarów niż samce. Samice mogą dorastać do 146 mm długości całkowitej. Posiadają też najdłuższy trzeci promień w płetwach piersiowych. Samce dorastają do 75 mm długości całkowitej. Charakterystyczne dla tej płci jest występowanie płytki kostnej lamina cirucalis, która wyrasta u podstawy drugiego promienia płetwy piersiowej. Mają również wyższą płetwę grzbietową i odbytową oraz dłuższe płetwy piersiowe i brzuszne (Boroń i Danilkiewicz 2000, Lodi 1979).

Koza jest gatunkiem objętym ochroną częściową w Polsce (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt, Dz.U. 2014 poz. 1348.) oraz jest gatunkiem ważnym dla wspólnoty, wymienionym w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej (Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory).

Biologia

Koza to gatunek krótkowieczny. Najstarsze mogą dożyć do szóstego roku życia, warto zaznaczyć, iż samce tego gatunku są mniejsze i żyją krócej. Drugi i trzeci rok życia samicy kozy, to wiek, w którym dojrzewają do rozrodu. Tarło kozy trwa od maja do początku lipca i jest porcyjne. Samica w ciągu jednego sezonu może złożyć od 112 do 4285 jaj, ale jej płodność absolutna jest uzależniona od jej masy ciała (Boroń i Pimpicka 2000). Gatunek ten jest fitofilny, co oznacza, że ikrę składa na roślinach i ich szczątkach, przyklejając ją kleistymi rzęskami.

Koza nie opiekuje się potomstwem. Rozwój embrionalny w temperaturze 16-17⁰C trwa 5 dni. Po wylęgnięciu się larwa wydziela lepką substancje, dzięki której przykleja się do roślinności, a w drugim dniu po wylęgnięciu wykształca zastępcze skrzela zewnętrzne (Robotham 1981).

Koza jest aktywna nocą. Zakopuje się w piasek, kiedy odpoczywa lub w obliczu zagrożenia. Zooplankton stanowi pokarm dla osobników młodocianych, natomiast rośliny i organizmy denne są pokarmem dla osobników starszych. Podstawowymi składnikami pokarmu są skorupiaki takie jak: wioślarki Cladocera, widłonogi Copepoda, małżoraczki Ostracoda oraz liczne larwy (Boroń i Boroń 1994).

Siedlisko

Gatunek ten występuje zarówno w wodach płynących jak i stojących. Preferuje piaszczyste lub mulisto-piaszczyste dno rzek. Zasiedla też jeziora, które charakteryzują się niskim stopniem eutrofizacji. Wybiera tam miejsca pokryte miękkim substratem organicznym. Zimą koza przemieszcza się w głębsze miejsca (do 1,5 m), na co ma wpływ sezonowy przepływ wód oraz wypłukiwanie i osadzanie substratu dennego (Kohanowa 1957).

Występowanie

Koza jest gatunkiem szeroko rozpowszechnionym w wodach stojących jak i płynących, z wyłączeniem rzek górskich. Ze względu na wyniki badań z zakresu cytogenetyki, które wykazały obecność hybryd tego gatunku, powinno się raczej mówić o występowaniu kompleksu gatunków Cobitis (Vasil’ev i in. 1989, Boroń 1992, Boroń 1994, Vasil’ev iVasil’ eva 1994).

Obecnie, w ramach prac Instytutu Morskiego w Gdańsku nad projektem „Pilotażowe wdrożenie monitoringu gatunków i siedlisk morskich w latach 2015-2018”, różankę objęto monitoringiem na 4 stanowiskach:

• Jezioro Bukowo,
• Jezioro Łebsko,
• Zalew Szczeciński,
• Zalew Wiślany/Zatoka Elbląska.

Literatura

1. Białokoz W. 1986. Koza Cobitis taenia Linnaeus, 1758. (w:) Brylińska M. (red.). Ryby słodkowodne Polski. PWN, Warszawa, s. 321-324.
2. Boroń A, Pimpicka E. 2000. Fecundity of spined loach, Cobitis taenia from the Zagrzyński Reservoir, Poland (Osteichthyes, Cobitidae). Folia Zool. 49 Suppl.: 79-84.
3. Boroń A. 1992. Karyotype study of diploid and triploid Cabitis taenia (Pisces Cobitidae) from Vistula River basin. Cytobios 72: 201-206.
4. Boroń A. 1994. Use of erythrocyte measurements to detected natural triploids of spined loach Cobitis taenia (L). Cytobios 78: 197-202.
5. Boroń A., Boroń S. 1994. Diet of spined loach, Cabitis taenia (L) from Zegrzyński Dam Resorvoir Acta Ichthyol. Et Piscat. 125-139.
6. Boroń A., Danilkieiwcz Z. 2000. Koza Cobitis taenia Linnaeus, 1758 (w:) Brylińska M. (red.). Ryby słodkowodne Polski. PWN, Warszawa, s.339-343.
7. Gambetta L. 1934. Sulla variabilita del cobite fluviale (Cobitis taenia) e sul rapporto numeric dei sessi. Boll. Mus. Zool. Anat. Comp. Torino 44: 297-324.
8. Gąsowska M. 1962. Krągłouste i ryby. Klucze do oznaczania kręgowców Polski. PWN, Warszawa.
9. Kohanova H.A. 1957. Razvite eipovki (Cobitis taenia). Vopr. Ichtiol. 8: 89-101.
10. Lodi E. 1979. Variability of the Canestrini (Osteichthes, Cobitidae). Riv. ltt. Piscic. Ittop. A, XIV 3: 81-88.
11. Nolbant T. T. 1993. Some problems in the systematic of the genus Cobitis and its relatives (Pisces, Ostariophysi, Cobitidae) Rev. Roum. Biol. Anim. 38: 101-110.